1. Кіріспе

Электр-қазіргі автомобильдермен комбайндарда кеңінен қолданылатын энергияның бір түрі. Қазіргі автомобильдер мен комбайндарда электр энергиясы двигательдерді іске қосуға жанғыш қоспаны карбюратор двигательдерде тұтынуға дыбыс және жарық сигналдарына, қозғалыс жолдары мен кабина жарықтандыруға бақылап өлшеу приборларымен қосымша жабдықтарды қоректендіруге қолданылады.

Электр энергиясын өндіретін приборлар электр тогының көздері, ал ал оны тұтынатындар тұтынушы деп аталады.

Ток көздері –генератор мен аккумулятор батареясы. Тұтынушылар – стартер, сигнал мен жарықтандыру приборлары, бақылап өлшеу приборлары.

Электр тогының көздері механикалық және химиялық энергияны электр энергиясына айналдырады.Тұтынушылар электр тгы энергиясын – энергияның басқа түріне ( механикалық,жылулық, дыбыс, жылу) айналдыруға қызмет етеді. Электр жабдығының приборлары бір өткізгішті жүйеге қосылған, бұл тұста машиналардың металл бөліктері – олардың «массасы» екінші өткізгіш қызметін атқарады. Машинаның «массасымен» қоректендіру көзінің теріс полюсі, ал жүйе өткізгіші- оң полюске жалғастырылған. Электр жабдығының жүйесіндегі кернеу 12 В.

Автомобильдер мен комбайндардағы электр жабдықтарының приборлары тұрақты тоқпен қоректенеді. Тұрақты тоқтың әрбір көзінен екі полюстер: оң (+) және теріс (-) ажыратылады. Тұрақты ток сыртқы тізбекте оң полюстен теріс полюске қарай қозғалады деп шартты түрде есептейді.

Автомобильдердегі электр жабдықтарының бірі Камаз – 740 автомобилінің  аккумулятор батареясына  тоқталайық. Аккумулятор батареясы двигатель жұмыс істемей, болмаса иінді біліктің кіші жиіліктегі айналысында жұмыс істеп тұғанда тоқты тұтынатын орындарды қоректендіру үшін қызмет етеді. Аккумулятор батареясы өзара тізбекті байланысқан, құрылысы жөнінен бірнеше аккумулятордан тұрады.

Аккумулятордың қызметі электр энергиясын химиялық энергияға (зарядтау) және керісінше, химиялық энергияны электр энергиясына( разрядтау ) жүйелі түрде айналдыруға негізделген. Автомобильдерде стартерлі қорғасын қышқылды батареялар қолданылады.Батарея оталдыру, жіберу жүйесіндегі барлық тұтынушыларды электр энергиясымен қоректендіру үшін қолданылады.

Камаз – 740 автомобильдеріне қорғасын – қышқылды аккумулятор батареялары орнатылады.

2. Құрылысы, жұмыс істеу технологиясы және ақаулары

Қарапайым қорғасын аккумулятор электролит құйылған ( тазартылған судағы күкірт қышқылының ерітіндісі) пластмассадан жасалған банкадан және екі қорғасын пластинадан тұрады. Электролиттегі пластиналардың беті күкірт қышқылды қорғасынмен басқаша айтқанда қорғасын сульфатымен жалатылған.

Аккумулятор жұмыс істеу үшін міндетті түрде зарядтау, яғни ол арқылы электр тогын өткізу керек. Тысқары көзден аккумулятор арқылы электр тогы өткен кезде химиялық реакцияның нәтижесінде, пластинада қорғасынның асқын тотығы, ток көзінің теріс полюсімен жалғастырылған пластинада борпылдақ кеуекті қорғасын пайда болады. ............