Гiстарычныя этапы фармиравання i развiцця беларускай мовы
Змест
1. Ля вытокаў беларускай мовы
2. Старажытнабеларуская лiтаратурная мова
3. Новая беларуская лiтаратурная мова
4. Разнавiднасцi беларускай мовы. Паняцце нормы. Сiстэма моўных нормаў
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Ля вытокаў беларускай мовы
Асноўнае тэрытарыяльнае ядро ўсходнiх славян вызначылася ў шостым – сёмым стагоддзях н.э. Тэрыторыю сучаснай Беларусi засялялi пераважна такiя славянскiя плямёны, як крывiчы, палачане (заснавалi княствы Полацкае, Смаленскае, Пскоўскае), дрыгавiчы (Тураўскае княства), радзiмiчы (аселi ля ракi Сож).
Старажытныя крывiцкiя i дрыгавiцкiя племянныя саюзы не распалiся, а паступова перараслi ў дзяржаўныя супольнiцтвы i атрымалi пазней назвы Полацкае i Турава-Пiнскае княствы. Ужо на пачатку восьмага стагоддзя ўзнiк самы буйны на той час цэнтр крывiчоў – Полацк (862г.). У дзевятым стагоддзi Полацк канцэнтруе вакол сябе велiзарныя тэрыторыi i становiцца адным з наймагутнейшых палiтычных i культурных цэнтраў Усходняй Еўропы.
У 988г. усходнiя славяне прынялi хрысцiянства. Разам з хрысцiянствам на ўсходнеславянскiя землi прыйшла пiсьменнасць (на стараславянскай, цi царкоўнаславянскай, мове). Паступова выпрацоўваецца свой варыянт пiсьмовай мовы, якая iснуе паралельна са шматлiкiмi мясцовымi гаворкамi ўсходнiх славян.
У наш час большасць даследчыкаў сцвярджае, што ў Старажытнай Русi iснавала лiтаратурнае двухмоўе. Яго прадстаўляла:
1) царкоўнаславянская (стараславянская) мова двух тыпаў:
а) уласна царкоўнаславянская мова – мова богаслужэбнай i тэматычна блiзкай да яе лiтаратуры, перакладзенай з грэцкiх крынiц або створанай у Балгарыi i iншых славянскiх краiнах, якая перапiсвалася i чыталася на Русi;
б) славяна-руская мова – мова напiсаных усходнiмi славянамi арыгiнальных твораў, у якiх пераважала царкоўнаславянская моўная аснова, але ў большай цi меншай ступенi выкарыстоўвалiся сродкi ўсходнеславянскай народнай мовы;
2) старажытнаруская лiтаратурная мова двух тыпаў:
а) мова мастацка-апавядальнай лiтаратуры, усходнеславянская ў сваёй аснове, але з шырокiм выкарыстаннем царкоўнаславянскiх сродкаў;
б) мова справавога пiсьменства i прыватнай перапiскi, заснаваная на жывой народнай мове ўсходнiх славян з нязначнымi царкоўнаславянскiмi элементамi.
Да помнiкаў царкоўнаславянскай мовы адносяцца перапiсаныя са старабалгарскiх арыгiналаў евангеллi i псалтыры, а таксама арыгiнальныя творы тыпу «Жыцiе Феадосiя Пячэрскага», «Сказанне пра Барыса i Глеба», словы, казаннi i павучаннi выдатнага прамоўцы i публiцыста 12ст. Кiрылы Тураўскага, зборнiкi Аўраамiя Смаленскага, «Жыцiе Ефрасiннi Полацкай», «Жыцiе Аўраамiя Смаленскага».
Старажытнаруская мова на народнай аснове адлюстравана ў такiх творах, як «Аповесць мiнулых гадоў», «Павучанне Уладзiмiра Манамаха», «Слова пра паход Iгаравы». Тып старажытнарускай лiтаратурнай мовы атрымаў шырокае прымяненне ў справавым пiсьменстве: Дагаворная грамата смаленскага князя Мсцiслава Давыдавiча з Рыгай i Гоцкiм берагам 1229г., Грамата Гердзеня 1264г., Грамата полацкага князя Iзяслава каля 1265г., Дагавор Полацка з Рыгай каля 1330г., «Руская праўда».
Аб пашырэннi ў старажытнасцi на Беларусi пiсьменства бытавога прызначэння сведчаць такiя помнiкi, як надпiс на крыжы Ефрасiннi Полацкай 1161г., надпiсы на камянях, высечаныя ў гонар полацкага князя Барыса, надпiс на каменi 1171г. ............