У другой палове XVIII стагоддзя на тэрыторыю Беларусі пачалі пранікаць навукова-філософскія ідэі заходнееўрапейскіх асветнікаў Ф. Вальтера, Ж.Ж. Руссо, Д. Дзідро, Р. Декарта і іншых. Сярод асветнікаў у той час асаблівай папулярнасцю карыстаўся фізіякратызм. Сама назва «фізіякраты» ўзнікла на глебе павышанай увагі прадстаўнікоў гэтай плыні да законаў фізічнага свету (законаў фізікі і механікі). Фізічныя законы выступаюць ваўзаемадзеянні з маральнымі (грамадскімі). Адзінства фізічнага і маральнага парадку стварае натуральны парадак, з якога, у сваю чаргу, вынікае натуральнае права. Поспехі навукі ў XVIII ст. нарадзілі аптымізм, што веды аб прыродзе, дапоўненыя ведамі аб маралі, грамадстве абумовяць магчымасці істотных рэформ дзяржаўнага, прававога, грамадскага характару. Як пісаў адзін з прадстаўнікоў гэтага ідэйнага накірунку: «цяпер упершыню ўзышло сонца, і ад гэтага часу забабоны, нясправядлівасць, прывілеі і прыгнет павінны саступіць месца вечнай ісціне, вечнай справядлівасці, роўнасці, што вынікаюць з самой прыроды і неад'емных правоў чалавека».
Таму яны выступалі з рэзкай крытыкай прыгоннага права, якое стрымлівала прагрэс у сельскай гаспадарцы, выказвал розныя праекты адмены прыгонніцтва. Яны даказвалі неабходнасць капіталістычнага (фермерскага) спосабу вядзення сельскай гаспадаркі, які грунтаваўся на прыватнай уласнасці на зямлю i наемнай працы.
Такім чынам, прадстаўнікі гэтай плыні асноўвалі свае вучэнні па законах прыроды, натуральнага права, навукі, асветніцтва.
Своеасаблівай з'явай грамадскай думкі Беларусі канца XVIII ст. была дактрына эканамістаў-філосафаў (фізіякратаў), вытокі якой знаходзіліся ў еўрапейскай, перш за ўсе французскай асветніцкай ідэалогіі. Пачынальнікам фізіякратызма быў Ф. Кеснэ, а найболш вядомым яго прьхільнікам маркіз дэ Mipaбo.
Ідэалогія фізіякратызма амаль цалкам парывала з хрысціянскай карцінай свету i існаванне навакольнага свету тлумачыла не боскай гармоніяй, а дзейнасцю натуральных законаў. Фізіякратызм абвяш-чаў адзіным прадметам пазнання натуралъныя законы, а фактычным увасабленнем пазітыўных ведаў аб натуральных законах - навуку.
Буйнейшымі прадстаўнікамі фізіякратызму ў Беларусі былі прафесары права Галоўнай школы ВКЛ Iepaнім Страйноўскі (1752-1815) i Канстанцін Багуслаўскі (1754-1819). Асноўнымі крыніцамі вывучэння ix поглядаў з'яўляюцца выдадзены ў 1785 г. твор I. Страйноўскага «Навука аб прыродным i палітычным праве, палітычнай эканоміі i праве народаў» i кніга К. Багуслаўскага «Пра дасканалае заканадаўства», якая ўбачыла свет у 1786 г.
Асновай ix сацыялагічнай канцэпцыі было вучэнне пра нату-ральнае права i натуральны парадак. Апошні разглядаўся вучонымі як адзінства фізічнага i маральнага парадку. Яны лічылі, што як фізічныя законы не могуць быць зменены па волі людзей, так і за коны грамадства, якія з ix вынікаюць, з'яўляюцца незалежнымі ад волі i жадання чалавека. Але як першыя, так i другія павінны па-знавацца людзьмі з мэтаю ўдасканалення грамадскага жыцця.
Ідэалогія фізіякратызма была ўспрынята у Рэчы Паспалітай другой паловы XVIII ст. як тэарэтычная аснова рэфармавання грамадскага i палітычнага ладу краіны.
Галоунымі ўмовамі рэфармавання грамадства вучоныя лічылі па-першае, увядзенне у дзеянне законаў, якія грунтуюцца на нату ральным праве, і, па-другое, забеспячэнне высокага ўзроўню адука-ванасці грамадзян. ............
